Πως μας ελέγχουν τελικά; Μέσω του φόβου (Όργουελ) ή μήπως μέσω της αδιάκοπης αναζήτησης ευχαρίστησης (Χάξλεϋ);

 

“Τι είναι χειρότερο άραγε; Να βλέπει κάποιος θεωρίες συνωμοσίας ή να κάνει ότι δεν βλέπει τις πράξεις των συνωμοτών;“

Ο Τζώρτζ Όργουελ στο βιβλίο του «1984», που εκδόθηκε το 1949, προέβλεψε ότι κάποια στιγμή στο μέλλον -συγκεκριμένα το έτος 1984- ο κόσμος θα φτάσει σε ένα σημείο όπου θα υπάρχει ένα και μοναδικό ολοκληρωτικό καθεστώς που θα ασκεί τον απόλυτο έλεγχο στις συνειδήσεις και ως εκ τούτου και στις συμπεριφορές των ανθρώπων. Ότι το Κόμμα θα ασκούσε την εξουσία μέσω της προσωποποίησης του, αυτής του Μεγάλου Αδελφού. Ο στόχος του Μεγάλου Αδελφού θα ήταν ο απόλυτος έλεγχος της σκέψης και της ελευθερίας της έκφρασης που θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω των απαγορεύσεων και του φόβου, δηλαδή με την τρομοκράτηση και την καταστολή.

Αντιθέτως ο  Άλντους Χάξλεϋ στο βιβλίο του «Brave New World» (Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος) που εκδόθηκε το 1932 προέβλεπε ότι στο μέλλον, εν έτει 2495, θα έχει επικρατήσει το Παγκόσμιο Κράτος με τη βοήθεια των Δέκα Μεγάλων Διαχειριστών, δηλαδή δέκα ισχυρότατων αφεντικών που θα έχουν σαν σκοπό να μετατρέψουν τους ανθρώπους σε ευτυχισμένους δούλους, χωρίς τη χρήση βίας ,τρομοκρατίας και καταστολής. Για αυτούς το θέμα θα ήταν ξεκάθαρο. Αν μπορούσαν να εξαλείψουν την Παιδεία, την Ιστορία, την Παράδοση, την Τέχνη, την Πολιτική, τη Θρησκεία, την Πάλη των Τάξεων, τον θεσμό της Οικογένειας, την Αγάπη τότε οι άνθρωποι θα ήταν ευτυχισμένοι. Για να το πετύχουν αυτό αρχικά θα πρέπει να ελέγχουν τις γεννήσεις και την βιολογική ταυτότητα των ανθρώπων μέσω μεθόδων Γενετικής. Έπειτα θα πρέπει να ελέγχουν την ψυχοσύνθεση των παιδιών ωθώντας τα προς τη διαρκή κατανάλωση τεχνητών προϊόντων μη αφήνοντας πολλά περιθώρια για απόκτηση γνώσης και συγκροτημένης σκέψης. Είναι χαρακτηριστική η ερώτηση ενός εκ των Διαχειριστών : «Τι να καταναλώσεις διαβάζοντας ένα βιβλίο καθισμένος σε μια πολυθρόνα;». Η αναζήτηση της ευτυχίας κατά τους Διαχειριστές θα πρέπει να συντελείται μπροστά σε οθόνες όπου οι άνθρωποι θα νιώθουν ότι συμμετέχουν σε όσα διαδραματίζονται σε αισθησιακά θεάματα που προβάλλονται, ένα είδος δηλαδή εικονικής πραγματικότητας. Μάλιστα θα υποβοηθούνται και χημικά με τη χρήση του «σόμα» (είδος ναρκωτικού) ώστε να μην πέφτουν ψυχικά ή σωματικά. Είναι χαρακτηριστικό να πούμε ότι σε έναν τέτοιο κόσμο οι έννοιες του Έρωτα και της Αγάπης θεωρούνται πρωτόγονες. Για τους προηγμένους ανθρώπους υπάρχει μόνο το σεξ και απεριόριστη σεξουαλική ελευθερία. Επικρατεί η άποψη ότι «όλοι ανήκουν σε όλους». Αντίθετα λοιπόν από τον Όργουελ, που πίστευε ότι οι άνθρωποι στο μέλλον θα ελέγχονται μέσω του φόβου, ο Χάξλεϋ πίστευε ότι αυτό θα γινόταν μέσω της πρόκλησης ευχαρίστησης, μέσω της αναζήτησης της τεχνητής ευτυχίας. Μετατρέποντας δηλαδή τους ανθρώπους σε καταναλωτικά όντα χωρίς καμία διάθεση αμφισβήτησης ή δημιουργικότητας αφού όλα θα είναι λυμένα από τους Διαχειριστές.

Τι είναι πιο επικίνδυνο; Η στέρηση της πληροφορίας ή η υπερπληροφόρηση; Η απόκρυψη της γνώσης ή ο ευτελισμός της;

Τα σκεπτικά των δύο συγγραφέων είναι σχεδόν σε αντίθεση. Και οι δύο βέβαια θεωρούν ότι  η άρχουσα τάξη στο μέλλον αυτό που θα προσπαθεί να ελέγξει είναι η ελευθερία της σκέψης και της βούλησης. Όμως κατά τον Όργουελ ο τρόπος για να συμβεί κάτι τέτοιο θα ήταν  η απαγόρευση όλων των πηγών πραγματικής γνώσης μέσω της απαγόρευσης της πληροφόρησης ενώ κατά τον  Χάξλεϋ θα αρκούσε ο ευτελισμός και η υποτίμηση της ίδιας της γνώσης μέσω της υπερπληροφόρησης (info overdose). Ο Όργουελ προειδοποιούσε ότι κάποια στιγμή θα επιβληθεί ένας έξωθεν αυταρχισμός. Αντιθέτως για τον Χάξλεϋ, δεν χρειάζεται Μεγάλος Αδερφός για να στερηθεί ο άνθρωπος την αυτονομία, την ωριμότητα και την ιστορική του μνήμη. Εκείνος πίστευε ότι σιγά σιγά οι άνθρωποι θα καταλήξουν να αγαπούν την καταπίεσή τους, να λατρεύουν την τεχνολογία και να αποδομούν οι ίδιοι την ικανότητά τους για σκέψη.

Ο καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Νιλ Πόστμαν στο περίφημο βιβλίο του «Διασκεδάζοντας τους εαυτούς μας μέχρι θανάτου» («Amusing ourselves to death») περιγράφει παρακάτω με πολύ σαφή και αιχμηρό τρόπο τις διαφορές των προβλέψεων των δύο σπουδαίων μελλοντολόγων συγγραφέων (του Όργουελ με το «1984» και του Χάξλεϋ με το «Θαυμαστός Καινούριος Κόσμος») :

1) Τον Όργουελ τον φόβιζαν οι άνθρωποι που θα απαγόρευαν τα βιβλία. Τον Χάξλεϋ τον φόβιζε το γεγονός ότι δεν θα υπήρχε λόγος να απαγορευτεί ένα βιβλίο, γιατί δεν θα βρισκόταν άνθρωπος πρόθυμος να διαβάσει.

2) Ο Όργουελ φοβόταν εκείνους που θα μας στερούσαν την πληροφόρηση. Ο Χάξλεϋ φοβόταν εκείνους που θα μας υπερπληροφορούσαν τόσο ώστε να καταντήσουμε πλάσματα παθητικά και εγωιστικά.

3) Ο Όργουελ φοβόταν ότι η αλήθεια θα φυλασσόταν μυστική ενώ ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι η αλήθεια θα πνιγόταν σε έναν ωκεανό σύγχυσης και άσχετων πληροφοριών.

4) Ο Όργουελ φοβόταν ότι θα αναπτύσσαμε πολιτισμό υποτέλειας ενώ ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι θα αναπτύσσαμε πολιτισμό ασημαντότητας και αφασίας.

5) Ο Όργουελ φοβόταν ότι οι άνθρωποι θα ελέγχονται μέσω της πρόκλησης πόνου ενώ ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι θα ελέγχονται μέσω της πρόκλησης ευχαρίστησης.

6)Ο Όργουελ φοβόταν ότι θα μας καταστρέψουν αυτά που μισούμε. Ο Χάξλεϋ φοβόταν ότι θα μας καταστρέψουν αυτά που αγαπάμε.

7) Ο Όργουελ φοβόταν ότι ο πολιτισμός μας θα εξελιχθεί σε φυλακή ενώ ό Χάξλεϋ φοβόταν ότι ο πολιτισμός μας θα εξελιχθεί σε παρωδία.

Διαφορές ευδαιμονικής αποβλάκωσης και ευτυχίας

Να πούμε εδώ ότι ενώ η δημοσίευση του βιβλίου «Brave New World»  έγινε το 1932 , το 1958 ο Χάξλεϋ εξέδωσε μια μελέτη πάνω στο βιβλίο αυτό, εξετάζοντας κατά πόσο οι προβλέψεις του είχαν πέσει μέσα μετά από 26 ολόκληρα χρόνια , με τίτλο «Brave New World Revisited» ( Επανεξετάζοντας τον Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο). Από την μελέτη αυτή η πιο χαρακτηριστική φράση είναι η εξής : «Οι υπέρμαχοι της ελευθερίας και ορθολογιστές που θεωρούν ως εχθρό τους την τυραννία απέτυχαν γιατί δεν έλαβαν υπ’ όψιν τους την σχεδόν άπειρη όρεξη του ανθρώπου για περισπασμούς ( ψυχαγωγία-διασκέδαση)».

Κατά τη γνώμη μου με αυτή τη φράση του ο Χάξλεϋ θέλει να τονίσει ότι οι άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να ανεχτούν πολλά( ακόμα και την τυραννία) προκειμένου να μην διασαλευτεί η βολή τους και ο υλικός τους παράδεισος. Κυρίως όμως ξεκαθαρίζει τη διαφορά της πραγματικής πληρότητας με την ευδαιμονική νιρβάνα, της ευτυχίας με την αποβλάκωση :

Ευτυχία δεν είναι να αποφεύγεις την πραγματικότητα χώνοντας το κεφάλι στην άμμο. Δεν είναι ευτυχία να αποφεύγεις να αντιμετωπίσεις τις δυσκολίες της ζωής υποκρινόμενος ότι δεν υπάρχουν, δεν είναι το κυνήγι των άκοπων απολαύσεων. Επίσης δεν είναι ευτυχία η ατομιστική στάση απέναντι στη ζωή και η αδιαφορία για το κοινωνικό σύνολο. Τέλος ευτυχία δεν είναι να επιδιώκεις με το ζόρι την ανεμελιά και την μόνιμα ανεβασμένη διάθεση καθώς και η αδιάκοπη αναζήτηση ευχαρίστησης μέσω της εικονικής πραγματικότητας που υποκαθιστά τη ζωντανή κοινότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις.  Ευτυχία είναι εκείνο το συναίσθημα που αφορά την πίστη σε ιδανικά που δίνουν ουσιαστικό νόημα στη ζωή και που εμπνέουν το πάθος για αγώνες. Είναι η χαρά της δημιουργίας, είναι να νοιάζεσαι για τους άλλους, το μοίρασμα. Ευτυχία είναι η βαθιά πεποίθηση ότι όλα μπορούν να αλλάξουν που έρχεται σε σύγκρουση με την κυνική στάση που επικρατεί, την τόσο βολική, ότι όλα είναι μάταια. Ευτυχία είναι η αποδοχή των αδυναμιών μας, της ανθρώπινης μας διάστασης που γεννιέται, μάχεται, φθείρεται και ξαναγεννιέται.

Οι «Προηγμένοι» του υλικού πολιτισμού και οι «Πρωτόγονοι» του πνευματικού

Θα κλείσω το κείμενο αυτό με μια ακόμα αναφορά στο βιβλίο του Χάξλεϋ. Στον «θαυμαστό καινούργιο κόσμο» λοιπόν  παράλληλα με τον «Παράδεισο» των Προηγμένων υπάρχει και ο «Καταυλισμός» των Πρωτόγονων. Αυτή που δεν ενδίδουν στον τεχνολογικό παράδεισο λέγονται πρωτόγονοι. Ένας από αυτούς είναι και ο Άγριος Τζον που γεννήθηκε και μεγάλωσε μέσα στους πρωτόγονους. Τον Άγριο Τζον η μητέρα του τον έμαθε να διαβάζει και να γνωρίζει απέξω τον Σαίξπηρ. Έχουμε λοιπόν τον Άγριο Τζον που επιλέγει να ζει μια ζωή με δυσκολίες αλλά γεμάτη με ιδανικά εμπνευσμένα από τα σαιξπηρικά έργα ενώ θα μπορούσε κάλλιστα να μετακομίσει στον τεχνολογικό παράδεισο των Προηγμένων κάνοντας την ζωή του πολύ πιο εύκολη. Ουσιαστικά πρόκειται για μια κατά μέτωπο αντιπαράθεση, μεταξύ του πνευματικού πολιτισμού και του υλικού πολιτισμού. Έχει πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον ο διάλογος μεταξύ του Διαχειριστή που προσπαθεί να δελεάσει τον Άγριο Τζον ώστε εκείνος να εγκαταλείψει τον Καταυλισμό των Αγρίων και να περάσει στον παράδεισο των Προηγμένων. Σε κάποιο σημείο του διαλόγου ο Άγριος Τζον λέει:  «Εγώ θέλω το θεό, την ποίηση, το θανάσιμο κίνδυνο, την ελευθερία, την καλοσύνη, την αμαρτία, δεν θέλω την ευκολία» και τότε τον ρωτάει ο Διαχειριστής : «Δηλαδή θέλετε να είστε δυστυχισμένος; Με γηρατειά, με αγιάτρευτες ασθένειες, με ασχήμια, με ανέχεια, με πείνα, με αβεβαιότητα για το αύριο, με πόνο;». Τότε ο Άγριος Τζον χωρίς κανέναν ενδοιασμό του απαντά: «ναι».

Όχι ότι ο Άγριος Τζον επιδιώκει να υποφέρει βέβαια. Απλά αποδέχεται την ανθρώπινη φύση του και αρνείται να πληρώσει οποιοδήποτε τίμημα για να απαλλαγεί από αυτήν.

πηγή enromiosini.gr