Μικρασιατική Καταστροφή: H Εκστρατεία Που Κατέληξε Σε Τραγωδία

(Μικρασιατική Εκστρατεία)

Ο Ελληνικός Στρατός αποβιβάζεται στην Σμύρνη και καταλαμβάνει την Δ.Μικρά Ασία.

Μετά την υπογραφή της ανακωχής του Μούδρου(17/30 Οκτωβρίου 1918), που υποχρέωνε την Τουρκία να συνθηκολογήσει με την Αντάντ έπλευσε στις αρχές Δεκεμβρίου στην Σμύρνη ελληνικό αντιτορπιλικό με κυβερνήτη τον Ηλία Μαυρουδή,ο οποίος υπήρξε επιφορτισμένος από τον Ελ.Βενιζέλο με την προώθηση των ελληνικών εδαφικών διεκδικήσεων στην Μ.Ασία και την διερεύνηση της κατάστασης.

Το φλέγον ζήτημα της οριστικής τύχης της Σμύρνης και της Δ.Μικράς Ασίας,το οποίο είχε απασχολήσει τόσο πολύ τις Μεγάλες Δυνάμεις και τον Βενιζέλο είχε δημιουργήσει  μία περίπλοκη κατάσταση στους κόλπους της ευρωπαικής διπλωματίας.Παρά τη  ευνοική στάση της Αγγλίας και της Γαλλίας σχετικά με την  παραχώρηση περιορισμένης έκτασης ενδοχώρας στην Σμύρνη και στο Αιβαλί τόσο η Η.Π.Α που είχαν ταχθεί κατά του διαμελισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας,όσο και η Ιταλία που είχε ζωηρά συμφέροντα και εδαφικές αξιώσεις στην Σμύρνη αντιδρούσαν φανερά στις ελληνικές θέσεις. Στις αρχές Μαιου του 1919 ο ελληνικός στρατός μέσα σε γενικό παραλήρημα ενθουσιασμού του ντόπιου ελληνικού στοιχείου αποβιβάζονταν στην Σμύρνη και καταλάμβανε την περιοχή Αιβαλι(συνολικά έκταση 17 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα).Βέβαια πρέπει να σημειωθεί ότι η απόβαση του Ελληνικού στρατού στην Σμύρνη δεν είχε οριστικό χαρακτήρα,αλλά μόνο προσωρινό,γιατί οι τελικές αποφάσεις θα παίρνονταν μόνο τότε,όταν θα καταρτίζονταν το κείμενο της σχετικής ειρήνης με τους Τούρκους.Ο ελληνικός στρατός αντιμετωπίζοντας τις τουρκικές αντιδράσεις και τις αιφνιδιαστικές επιθέσεις των τουρκικών μονάδων κατέλαβαν διαδοχικά του Αιδίνιο,το Νυμφαίο,την Μενεμένη,τις Κυδωνιές,την Πέργαμο και την περιοχή που εκτείνονταν από τα νοτιοανατολικά της Σμύρνης ως τα βορειοανατολικά  των Κυδωνιών.Τον Μαιο του 1920 και τον επόμενο μήνα συνέχισε τις εκκαθαριστικές επιχηρίσεις  του μέσα στην Μικρά Ασία.Έτσι τον Ιούνιο του 1920 οι Έλληνες αποβιβάσθηκαν  στην Αρτάκη και στην Πάνορμο και στις 25 του ίδιου μήνα κατέλαβαν την Προύσα.

 

Οι Εκλογές (1920) και η Τύχη της Εκστρατείας.

Μέσα σε κλίμα απίστευτού πολιτικού φανατισμού και κομματικής αναταραχής πραγματοποιήθηκαν τον Νοέμβριο του 1920 οι βουλευτικές εκλογές στην χώρα οι οποίες οδήγησαν στην άνοδο των φιλοβασιλικών και στην ήττα του Βενιζέλου.Οι δυσμενείς πολεμικές συγκυρίες που είχαν αρχίσει για τον ελληνικό λαό ήδη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο,παρά το γεγονός ότι μόνο ο Βενιζέλος είχε κάνει πραγματικότητα μετά το 1453 το όραμα της Μεγάλης Ιδέας,καθώς και η έντεχνη καλλιέργεια σχετικών φημών εκ μέρους των βασιλικών ότι επρόκειτο να τερματισθεί η πολεμική εξάντληση του ελληνικού λαού,συνέβαλαν στην επάνοδο τους στην εξουσία και στην επιστροφή του εξόριστου βασιλιά Κωνσταντίνου.Την ραγδαία αυτή εξέλιξη των πολιτικών γεγονότων ακολούθησαν:

-η εχθρική στάση των τριών Δυνάμεων της Γαλλίας,της Αγγλίας και της Ιταλίας απέναντι στην βασιλική κυβέρνηση του Δημ.Ράλλη.

-η αντικατάσταση του αρχιστράτηγου Λ.Παρασκευόπουλου,από τον Αναστ.Παπούλα και άλλων ανώτερων στελεχών του ελληνικού στρατού.

-η επιβολή  “εκκαθαρίσιων” στους διοικητικούς μηχανισμούς της χώρας,καθώς και την συνέχιση της Μικρασιατικής εκστρατείας με την ελληνική προέλαση προς την γραμμή Εσκί Σεχίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν καρά χισάρ(Μάρτιος 1921).Όταν ορκίζονταν η νέα κυβέρνηση του Δημ.Γούναρη στην Αθήνα,στις αρχές Απριλίου του 1921, ο ελληνικός στρτατός,προελαύνοντας προς το Αφιόν-Καρά-Χισάρ,δοκίμαζε τις πρώτες αποτυχίες του στο Μικρασιατικό Μέτωπο με σοβαρές ψυχολογικές επιπτώσεις στο φρόνημα των αντρών του.Στις αρχές Ιουλίου ο ελληνικός στρατός είχε φτάσει στην Κιουτάχεια ελπίζοντας να εγκλωβίσει τον εχθρό,αλλά χωρίς αποτέλεσμα.Στην Κιουτάχεια πραγματοποιήθηκε μεγάλη σύσκεψη με την προεδρία του βασιλιά και παρά την ύπαρξη επιφυλάξεων και τη διατύπωση ενδοιασμών,αποφασίσθηκε τελικά η προέλαση.Ο ελληνικός στρατός προωθήθηκε αρχκικά στον Σαγγάριο και έπειτα έγινε η σύμπτυξη στην γραμμή Εσκί Σεχρίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν Καρα-Χισάρ.Ο ελληνικός στρατός ακινητοποιήθηκε για περίπου ένα χρόνο σε μία ζώνη 100.000 περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων περιμένοντας ουσισαστικά το τέλος του.

Η Προδοσία Της Γαλλίας

Στις  20 Οκτωβρίου του 1921 υπογράφονταν στην Άγκυρα από τον Franklin-Bouillon γαλλοτουρκική συμφωνία που όριζε την λήξη της εμπόλεμης κατάστασης ανάμεσα στις δύο κυβερνήσεις,τον ακριβή καθορισμό των συνόρων προς την Συρία,την ανταλαγή αιχμαλώτων και την παροχή οικονομικών διευκολύνσεων στην Γαλλική πλευρά.Οι Γάλλοι επίσης παρέδωσαν αξιόλογο πολεμικό υλικό γνωρίζοντας βέβαια ότι αυτό θα χρησιμοποιούνταν εναντίον των Ελλήνων.

(Μικρασιατική Καταστροφή)

Το εγχείρημα της Μικρασιατικής Εκστρατείας, ήδη από την εποχή της σύλληψης του, κρίθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη διακύμανση των σχέσεων της Ελλάδας με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Εκτός από τη Βρετανία που παρέμεινε σταθερή, υποστηρίζοντας έως το τέλος την Αθήνα, η τουλάχιστον τηρώντας ουδετερότητα, τόσο η Ιταλία όσο και η Γαλλία, καθεμία για τους δικούς της λογούς, υπονόμευσαν περισσότερο η λιγότερο τα ελληνικά συμφέροντα. Σημείο καμπή για την εξέλιξη της Μικρασιατικής εκστρατείας αποτέλεσαν οι εκλογές του 1920. Το αποτέλεσμα των εκλογών, μέσα σε συνθήκες Εθνικού Διχασμού και δυσαρέσκειας του ελληνικού λαού για την παρατεταμένη παραμονή των ελληνικών στρατευμάτων στην Μικρά Ασία, ήταν καθοριστικό για την μετέπειτα ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η ήττα του Ελευθέριου Βενιζέλου στις εκλογές από τον Δημήτριο Γούναρη, καθώς και η επάνοδος του Κωνσταντίνου στον ελληνικό θρόνο απελευθέρωσε κάθε διστακτική φωνή στο εσωτερικό των Μεγάλων Δυνάμεων, που εργαζόταν για την αναθεώρηση της πολιτικής τους στην Εγγύς Ανατολή και για προσέγγιση με τους αντάρτες του Μουσταφά Κεμάλ. Απροκάλυπτα εχθρική απέναντι στην Ελλάδα στάθηκε η Σοβιετική Ένωση, η οποία δεν ξεχνούσε την ελληνική συμμέτοχη στην εκστρατεία στην Κριμαία.

 Η ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ ΑΝΑΛΑΜΠΉ

Τον Φεβρουάριο του 1921 αντιπροσωπείες των Μεγάλων Δυνάμεων, Έλληνες και Τούρκοι συναντήθηκαν στη Βρετανική πρωτεύουσα σε μια προσπάθεια να αναθεωρηθεί μερικώς η Συνθήκη των Σεβρών. Στην πρώτη συνεδρίαση της συνδιάσκεψης του Λονδίνου στις 21 Φεβρουαρίου 1921 ο Λόιντ Τζορτζ υπέβαλε σειρά ερωτημάτων στους Νικόλαο Καλογερόπουλο και Πτολεμαίο Σαρρηγίαννη, τα οποία αποσκοπούσαν στο να διαπιστωθεί αν ο ελληνικός στρατός ήταν σε θέση να επιβληθεί έναντι των κεφαλικών. Ωστόσο, στο παρασκήνιο αρχικά και όσο περνούσαν οι μέρες, στην αίθουσα των διασκέψεων ο Βρετανός πρωθυπουργός ζήτησε από την Ελλάδα να εξετάσει σοβαρά το ενδεχόμενο μερικής αναθεώρησης της Συνθήκης των Σεβρών με εδαφικές παραχωρήσεις στους Τούρκους. Ο συμβιβασμός με τους Τούρκους ήταν η συμβουλή των Βρετανών. Άλλωστε στις αίθουσες των συζητήσεων ο Λόιντ Τζορτζ είχε απομείνει ο μοναδικός ίσως υποστηρικτής της Ελλάδας.

Η ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ

Από τον Σεπτέμβριο του 1921 ο κύριος όγκος των δυνάμεων του Ελληνικού στρατού είχε συγκεντρωθεί στο Αφιόν Καραχισάρ. Οι ανώτεροι αξιωματικοί πίστευαν ότι ελέγχοντας το Αφιόν Καραχισάρ μπορούσαν να ανακόψουν την τροφοδοσία του τουρκικού στρατού. Η ανώτερη ηγεσία του ελληνικού στρατού είχε υποτιμήσει τα στρατιωτικά σώματα του Κεμάλ, με αποτέλεσμα να παραμελήσει την άμυνα των συνόρων και να αρχίσει να καταστρώνει σχέδια κατάληψης της Κωνσταντινούπολης. Σε αντίθεση με τους Έλληνες αξιωματικούς, οι οποίοι βρίσκονταν σε πλάνη, ο Κεμάλ Ατατούρκ γνώριζε πολύ καλά τις δυνάμεις του στρατού αλλά και τις μαχητικές ικανότητες του αντιπάλου στρατοπέδου. Χαρακτηριστικό είναι ότι από τους 177.000 Έλληνες στρατιώτες, μόνο οι 70.000 ήταν μάχιμοι ενώ οι υπόλοιποι απασχολούνταν σε διοικητικές υπηρεσίες. Ο τουρκικός στρατός είχε φροντίσει να εφοδιαστεί με καινούρια ανεπτυγμένα πυροβόλα, τα οποία τελικά έκριναν την έκβαση της μάχης στο Αφιόν Καραχισάρ. Σε αντίθεση με τους Έλληνες αξιωματικούς, οι οποίοι είχαν κερδίσει αξιώματα χωρίς να έχουν πολεμήσει σε πεδία μαχών, οι Τούρκοι αξιωματικοί είχαν λάβει μέρος σε πολλές δύσκολες μάχες και είχαν κερδίσει επάξια τον βαθμό τους. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και το ιππικό του Κεμάλ του οποίου ο σκοπός ήταν να ανακόψει τον εφοδιασμό των Ελλήνων και ταυτόχρονα να ξεσηκώσει τους πληθυσμούς των υπό κατοχή περιοχών σε εξέγερση. Από την άλλη πλευρά ο Ελληνικός στρατός, ταλαιπωρημένος από τις μάχες, ήταν δυσκίνητος και ανοργάνωτος. Ο πολεμικός εξοπλισμός ήταν αρχαϊκός ενώ η τροφοδοσία των ενόπλων δυνάμεων δυσλειτουργούσε.

Το πρωί της 13ης Αυγούστου ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε στις ελληνικές δυνάμεις στο Αφιόν Καραχισάρ. Η επίθεση των Τούρκων, την οποία διεύθυνε ο ίδιος ο Κεμάλ, ήταν αναμενόμενη παρόλ’ αυτά αιφνιδίασε με την ποιότητα της την ηγεσία του Ελληνικού στρατού που περίμενε να αντιμετωπίσει άτακτα σώματα στρατού. Το πυροβολικό σε συνεργασία με το ιππικό συνέτριψαν σε ελάχιστο χρόνο την 1η & 4η μεραρχία στρατού. Οι ενισχύσεις δεν κατάφεραν να φτάσουν σύντομα, λόγω της ανασφάλειας που υπήρχε στο στράτευμα αφού η κατάλυση του νότιου μετώπου είχε ήδη διαδοθεί. Σημαντική αιτία αποδιοργάνωσης ήταν και η στρατολόγηση γεωργών και γενικά αμάχων χριστιανών οι οποίοι, εξαιτίας της απειρίας τους και του φόβου τους, αποσυντόνισαν πλήρως τα τακτικά σώματα στρατού. Παράλληλα η διακοπή κάθε μορφής επικοινωνίας, δηλαδή τηλεφώνου και τηλεγράφου, παγίδευσε τον ελληνικό στρατό σε μια εξ ολοκλήρου εχθρική περιοχή.

Δύο μέρες αργότερα ο ελληνικός στρατός είχε αυτοκαταστραφεί. Στον νότο είχαν σχηματιστεί δύο σώματα στρατού, του Αθανασίου Φράγκου και του Νικολάου Τρικούπη. Στις 17 Αυγούστου ο στρατός του Νικολάου Τρικούπη περικυκλώθηκε από τους Τούρκους και σταδιακά διασπάστηκε με αποτέλεσμα στις 20 Αυγούστου ο Τρικούπης και η φάλαγγα του, η οποία συμπεριλάμβανε δύο στρατηγούς διοικητές Σωμάτων, ένα μέραρχο, 190 αξιωματικούς και 4.500 οπλίτες, να παραδοθούν. Στο Βορρά, το Γ΄ Σώμα Στρατού δεν είχε ιδιαίτερες απώλειες, επειδή το κύριο βάρος της τουρκικής επίθεσης το είχαν δεχτεί οι μεραρχίες του νότου. Στις 24 Αυγούστου έφτασε με όλα τους τα πολεμοφόδια στην Προύσα και συνέχισε την πορεία του προς τα παράλια. Βέβαια υπήρξαν περιστατικά διάλυσης, όπως η αποκοπή και η αιχμαλώτιση της 11ης μεραρχίας από τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πειθαρχίας επέδειξε η Ανεξάρτητη Μεραρχία υπό τον Δημήτριο Θεοτόκη, η οποία μέσα στον γενικό πανικό που υπήρχε διατήρησε την πειθαρχία της και κατευθύνθηκε με μηδαμινές απώλειες στα ελληνικά παράλια της Μικράς Ασίας. Ο κύριος λόγος της επιτυχίας της μεραρχίας ήταν η ειλικρίνεια που έδειξαν οι αξιωματικοί της απέναντι στους στρατιώτες για τις δυσκολίες της κατάστασης που αντιμετώπιζαν, γεγονός που επέδρασε σημαντικά στην ψυχολογία των στρατιωτών και τους συσπείρωσε. Εν τω μεταξύ η ελληνική ηγεσία βρισκόταν σε πλήρη άγνοια της κατάστασης αφού την ίδια στιγμή ο αρχιστράτηγος Γεώργιος Χατζανέστης βρισκόταν στην Αθήνα και κατέστρωνε σχέδιο κατάληψης της Κωνσταντινούπολης. Στις 24 Αυγούστου η στρατιωτική ηγεσία συγκεντρώθηκε στη Σμύρνη και εξέδωσε διαταγές. Όμως οι διαταγές δεν είχαν ουσιαστικό αποδέκτη αφού όχι μόνο οι επικοινωνίες είχαν διακοπεί αλλά και οι στρατιώτες δεν υπάκουαν. Η αμυντική τακτική ήταν αδύνατη αφού πολλά σώματα στρατού είχαν αποκοπεί και κατευθύνονταν στα παράλια της Μικράς Ασίας.

Στις 6 Σεπτεμβρίου 1922 τα απομεινάρια της άλλοτε κραταιάς ελληνικής Στρατιάς Μικράς Ασίας έφτασαν στα προάστια της Σμύρνης ακολουθούμενα από χιλιάδες χριστιανούς πρόσφυγες, που διέφευγαν για να αποφύγουν την τουρκική οργή. Τις δυο επόμενες μέρες ο ελληνικός στρατός αποβιβάστηκε σε πλοία είτε στο λιμάνι της Σμύρνης είτε στη χερσόνησο της Ερυθραίας και αναχώρησε για την Ελλάδα.

Καταστροφή Της Σμύρνης

Στις 8 Σεπτεμβρίου οι πρώτοι Τούρκοι στρατιώτες μπήκαν στη Σμύρνη ως απελευθερωτές και στις 13 ξεκίνησε η καταστροφή. Οι νικητές προέβησαν σε εκτεταμένες βιαιοπραγίες και ωμότητες εις βάρος του χριστιανικού πληθυσμού όλης της Μικράς Ασίας. Η γενοκτονία των Ελλήνων που ξεκίνησε το 1906 από τη Θράκη ολοκληρωνόταν στη Σμύρνη από τους Νεότουρκους. Οι ελληνικές και αρμενικές συνοικίες της Σμύρνης παραδόθηκαν στις φλόγες, ενώ οι κάτοικοί τους αναζητούσαν απεγνωσμένα τρόπο διαφυγής προς το Αιγαίο, κάτω από τα αδιάφορα (πλην ελαχίστων εξαιρέσεων) βλέμματα των πληρωμάτων των συμμαχικών πλοίων τα οποία τηρούσαν στάση αυστηρής ουδετερότητας (όπως είχαν διαταχθεί) μπροστά στη σφαγή, ενώ καταγράφηκαν και περιπτώσεις όπου οι άνδρες των πληρωμάτων ράβδιζαν τα χέρια των  χριστιανών που προσπαθούσαν να ανεβούν στα καταστρώματα για να σωθούν. Ποτέ δεν θα μάθουμε πόσοι ακριβώς έχασαν τη ζωή τους στην προκυμαία της Σμύρνης. Πόσοι αποσπάστηκαν από τις οικογένειες τους, αφού συμφώνα με τις εντολές του Κεμάλ όλοι οι άντρες ηλικίας 18 έως 50 χρονών διαχωρίστηκαν και στάλθηκαν σε πορείες θανάτου στο εσωτερικό. Στην προκυμαία της Σμύρνης διαπράχθηκαν αναρίθμητα ανθρωπινά δράματα που κατατάσσονται στις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας του 20ού αιώνα.

Εν κατακλείδι στις δυο όχθες του Αιγαίου χιλιάδες πρόσφυγες, χριστιανοί και μουσουλμάνοι, προσπάθησαν μέσα από δυσκολίες να ξανασταθούν στα πόδια τους και να προχωρήσουν τη ζωή τους. Χιλιάδες ήταν επίσης και οι στρατιώτες που έχασαν την ζωή τους στην Μικρά Ασία, ενώ αρκετοί από αυτούς παρέμειναν άταφοι. Ακόμα περισσότεροι ήταν οι εκτοπισμένοι και οι αιχμάλωτοι. Κάποιοι από αυτούς κατόρθωσαν να επιστρέψουν πίσω στην διάρκεια του 1923, ύστερα από ενέργειες του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Πολλές χιλιάδες όμως ήταν εκείνοι που χάθηκαν οριστικά, για τους οποίους οι δικοί τους άνθρωποι δεν κατόρθωσαν ποτέ να βρουν κάποια πληροφορία. Ένας κύκλος έκλεισε οριστικά για αμέτρητους ανθρώπους στην προκυμαία της Σμύρνης τον Σεπτέμβριο του 1922.

*Του Χρηστου Χατζηλια (Μικρασιατική Εκστρατεία)

*Του Κωνσταντίνου Αραμπάμπασλη (Ιστορικός) *(Μικρασιατική Καταστροφή)

Ενδεικτική Βιβλιογραφία: *(Μικρασιατική Εκστρατεία)

• Πώς φθάσαμε στις αλησμόνητες πατρίδες, Α. Βακαλόπουλος – Αριστείδης Κεσόπουλος – Νικόλαος Κ. Μουτσόπουλος, Εκδόσεις Πυραμίδα, 2006
• 
  

Ενδεικτική Βιβλιογραφία: (Μικρασιατική Καταστροφή )

• Βλάσης Αγτζίδης, ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ. Ένας οδυνηρός μετασχηματισμός (1908-1923), εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2015
• Καταστροφή της Σμύρνης, Αφιέρωμα ΤΑ ΝΕΑ,
• Μικρασιατική Καταστροφή, Ιάκωβος Μιχαηλίδης, εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2018
• Cognosco team
  

πηγη: https://cognoscoteam.gr